لجستیک تجاری

پیشگفتار

امروزه موضوع کاهش هزینه و افزایش سرعت ارائه محصول یا خدمت به مشتری از اهمیتی ویژه در دنیا برخوردار است. در هر دو مقوله هزینه و سرعت، لجستیک نقشی بسیار ارزنده دارد. بنگاه‌های اقتصادی سعی می‌کنند با کاهش هزینه‌ها و افزایش قدرت و سرعت پاسخگویی خود، مشتریان بیشتری را در سطح ملی و بین‌المللی جذب کنند. بنابراین صاحبان صنایع با بهره گرفتن از سیستم‌های لجستیکی، که نقشی مهم در کاهش هزینه و افزایش سرعت پاسخگویی دارند، نه تنها در گسترش بازار محصولات خود در داخل موفقیت‌های بسیار موفق خواهند بود، بلکه خواهند توانست قدرت رقابت‌پذیری خود را در صادرات منطقه‌ای و بین‌المللی افزایش دهند.
طبق تعریف بانک جهانی، لجستیک تجاری دامنه‌ای از فعالیت‌های ضروری تجاری همچون: حمل‌ونقل، انبارداری، یکپارچه‌سازی بارهای تجاری، و شفاف‌سازی فرآیند تبادلات درون‌مرزی تا سیستم‌های توزیع و پرداخت درون‌کشوری را شامل می‌شود. در دنیای به هم پیوسته کنونی، تجارت جهانی که بین کشورها در جریان است از طریق شبکه‌ای از فعالیت‌های لجستیکی جهانی هدایت می‌شود و به سرعت نیز در حال رشد هست؛ اما سهولت تجارت از طریق این شبکه، برای دسترسی به بازارهای بین‌المللی، به عوامل لجستیکی هر کشور همچون رویه‌های تجاری، زیرساخت‌های ارتباطاتی و جابه‌جایی و وضعیت بازارهای داخلی به لحاظ خدمات پشتیبانی وابستگی شدیدی دارد.
اهمیت لجستیک و زیرساخت‌های آن در کشور ایران صدچندان است، زیرا ایران به لحاظ جغرافیایی منطقه‌ای استراتژیک محسوب می‌شود که قابلیت این را دارد که از یک سو به حلقه لجستیک بین آسیا و اروپا و از سوی دیگر به حلقه ارتباطی بین کشورهای آسیای میانه و آب‌های آزاد تبدیل شود. این موقعیت ویژه، به تنهایی مزیتی محسوب می‌شود که در صورت توجه صحیح به آن، می‌تواند جهشی در اقتصاد کشور پدید آورد.
بنابراین، توجه به موضوع «لجستیک تجاری» در توسعه و پیشرفت اقتصادی و تجاری کشور کاملا ضروری و بنیادین است. به همین منظور، کتاب پیش رو با تنوعی از موضوعات مرتبط با لجستیک تجاری که ماحصل سال‌ها تجربه‌اندوزی و مطالعه در گروه پژوهش‌های لجستیک و زنجیره تأمین (لجستیک و زیرساخت فعلی) مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی است، نگارش شده است تا زمینه آشنایی هرچه بیشتر دست‌اندرکاران و متخصصان حوزه لجستیک را با این موضوع جدید فراهم کند.
در پایان لازم است از آقای مجتبی سلیمانی سه‌دهی و خانم الناز میاندوآبچی، مؤلفان کتاب و نیز از همکاران شرکت چاپ و نشر بازرگانی، که در به ثمر رسیدن این کتاب تلاش کرده‌اند، تشکر و قدردانی شود.

آنچه در این کتاب آمده:

• پیشگفتار

• مقدمه نویسندگان

نقش دولت‌‏ها در بهبود لجستیک تجاری

• مقدمه

• مبانی نظری دخالت دولت در اقتصاد

• رویکرد نوین به جایگاه و نقش دولت در اقتصاد

• ضرورت توجه دولت‌‏ها به زیرساخت‌های لجستیکی

• موانع توسعه لجستیک در کشورهای در حال توسعه

  • مسائل مربوط به زیرساخت‌ها

  • چالش‌های سیستم اقتصادی

  • مشکلات سیستم مدیریتی

  • مشکلات مدیریتی

  • مشکلات کلی

• اولویت‌های سیاست‌گذاری در تسهیل لجستیک تجاری

• نقش دولت‏‌ها در بهبود و توسعه لجستیک و زیرساخت‌های لجستیکی

  • اقدامات لازم در حوزه زیرساخت‌های قانون‌گذاری

  • اقدامات لازم در حوزه زیرساخت‌های سخت‌‏افزاری

  • اقدامات لازم در حوزه زیرساخت‌های نرم‏‌افزاری

• نقش دولت‏‌ها در بهبود نظام لجستیک

• ضرورت توجه دولت‌‏ها به مدیریت زنجیره تأمین

• مدیریت زنجیره تأمین دولتی و نقش دولت

• حوزه‌های بهبود در زنجیره‌های تأمین دولتی

• مروری بر نقش برخی دولت‌‏ها در ساماندهی مدیریت زنجیره‌های تأمین

  • ساماندهی لجستیک و زنجیره‌های تأمین در امریکا

  • ساماندهی مدیریت زنجیره تأمین در وزارت دفاع امریکا

  • ساماندهی مدیریت زنجیره تأمین در هندوستان

• ضرورت ساماندهی زنجیره‌های تأمین کشور

• مسایل برسر راه ساماندهی زنجیره‌های تأمین کالا

  • موانع فرهنگی

  • موانع قانونی

  • موانع اجرایی

  • موانع مربوط به منابع

شاخص عملکرد لجستیک تجاری

• مقدمه

• اهمیت توجه به عملکرد لجستیک تجاری

• ضرورت بهبود عملکرد لجستیک تجاری کشور

• معرفی شاخص عملکرد لجستیک

  • سؤال‌های مورد توجه در پرسشنامه بررسی شاخص عملکرد لجستیک داخلی کشورها

  • نحوه استفاده از شاخص عملکرد لجستیک

  • روش‌شناسی محاسبه شاخص عملکرد لجستیک

• مروری بر ویرایش دوم شاخص عملکرد لجستیک (۲۰۱۰)

  • وضعیت زیرساخت‌های لجستیکی

  • وضعیت خدمات لجستیکی

  • رویه‌های مرزی (تبادلات مرزی) و زمان انجام آنها

  • قابلیت اطمینان زنجیره تأمین

  • یافته‌های مدیریتی

  • یافته‌های آماری

• مروری بر ویرایش سوم شاخص عملکرد لجستیک (۲۰۱۲)

  • ویژگی‌های جدید گزارش

  • وضعیت عملکرد لجستیکی کشورها در گزارش ۲۰۱۲

  • یافته‌های کلیدی

• مروری بر ویرایش چهارم شاخص عملکرد لجستیک (۲۰۱۴)

• مروری بر ویرایش پنجم شاخص عملکرد لجستیک (۲۰۱۶)

  • وضعیت زیرساخت‌های لجستیکی

  • وضعیت خدمات لجستیکی

  • رویه‌های مرزی (تبادلات مرزی) و زمان انجام آنها

  • یافته‌های آماری

• بررسی وضعیت عملکرد لجستیک تجاری ایران

نظام تأمین و توزیع کالا و خدمات

• مقدمه

• مبانی نظری نظام تأمین و توزیع

• ضرورت اصلاح نظام توزیع کشور

• طراحی شبکه تأمین و توزیع

  • عوامل تاثیرگذار بر طراحی شبکه‌های تأمین و توزیع

  • انواع حالت‌های طراحی شبکه‌های تأمین و توزیع

  • انتخاب شبکه توزیع مناسب

• عوامل پیچیدگی سیستم‌های توزیع برای بنگاه‌های کوچک و متوسط

  • برتری و رجحان مشتری

  • کانال‌های توزیع جدید

  • معرفی محصولات جدید

  • عملیات انباردارای ارزش افزوده

  • مدیریت سوخت و بهینه‌سازی آن

• مراکز توزیع شهری و نقش آن‌ها در بهبود شبکه توزیع کالا

• مهمترین اقدامات دولت در راستای کارآمد کردن نظام توزیع کالاها و خدمات

  • تبیین مؤلفه‌های اصلی نظام تأمین و توزیع

  • طراحی شبکه تأمین و توزیع (شبکه لجستیک) کالاهای راهبردی و اساسی

  • مدیریت و سیاست‌گذاری حمل‌ونقل تجاری در کشور

  • توسعه شبکه توزیع و توانمندسازی بازیگران آن

  • رتبه‌بندی و ارزیابی عملکرد بازیگران کلیدی شبکه توزیع

  • مدیریت و برنامه‌ریزی تأمین و توزیع کالا

  • ساماندهی شرکت‌های پخش کالا

  • مدیریت بازگشتی‌ها (لجستیک معکوس)

• جمع‌بندی

  • بازنگری در نحوه توسعه فروشگاه‌های زنجیره‌ای

  • توسعه زنجیره‌های فروشگاهی

  • حمایت از شکل‌گیری فروشگاه‌های زنجیره‌ای تخصصی

  • لزوم توجه ویژه به سیستم‌های توزیع و فروش الکترونیکی

  • توجه به نشان تجاری و تقویت آن

  • حمایت از شکل‌گیری شرکت‌های لجستیکی طرف‌سوم (۳PL)

  • لزوم توجه به طراحی شبکه توزیع

  • ایجاد و توسعه مراکز لجستیکی در کشور

  • حمایت از شکل‌گیری شوراهای سیاست‌گذاری برای هر زنجیره کالا

  • لزوم توجه به بازرگانی خارجی در کنار بازرگانی داخلی

  • لزوم توجه به تأمین در کنار توزیع

شرکت‌های لجستیکی طرف سوم

• مقدمه

• معرفی نسل‌های مختلف شرکت‌های لجستیکی (از ۱PL تا ۵PL)

  • ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی طرف اول

  • ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی طرف دوم

  • ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی طرف سوم

  • ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی طرف چهارم

  • ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی طرف پنجم

• معرفی شرکت‌های لجستیکی طرف سوم (۳PLs)

• تاریخچه پیدایش ۳PLها

• تعاریف مختلف ۳PLها

• انواع ۳PLها

• خدمات و قابلیت‌های ۳PLها

• شرکت‌های ۳PL و دامنه فعالیت‌های آنها

• دلایل استفاده از ۳PLها

• وضعیت کنونی بازار شرکت‌های لجستیکی طرف سوم در جهان

• جایگاه شرکت‌های ۳PL در بهبود شرایط کسب و کار

• شرکت‌های لجستیکی طرف سوم؛ گامی کلیدی در اصلاح نظام توزیع کشور

• چالش‌های پیش‌روی توسعه شرکت‌های ۳PL در ایران

تسهیل تجارت و حمل‌ونقل بین‌‏الملل

• مقدمه

• مولفه‏‌های تجارت بین‏‌الملل

• مبادلات تجارت بین‌‏الملل و کارایی آنها

• تعاریف تسهیل تجارت و حمل‌ونقل بین‌‏الملل

• لجستیک تجاری در تسهیل تجارت و حمل‌ونقل بین‏‌الملل

• هماهنگی بین نهادی در تسهیل تجارت و ‏حمل‌ونقل بین‏‌الملل

  • تعاریف و مفاهیم هماهنگی

  • لزوم هماهنگی بین نهادی در تسهیل تجارت و حمل‌ونقل بین‌‏الملل

  • سازوکارهای هماهنگی‏‌کننده در تسهیل تجارت و حمل‌ونقل بین‌‏الملل

• پیشنهادات سازمان‌های بین‌‏المللی در خصوص سازوکارهای هماهنگی‌‏کننده

  • کمیسیون اقتصادی اروپایی سازمان ملل UNECE

  • سایر پیشنهادات سازمان‌های بین‌‏المللی

• سیاست‌گذاری برای تسهیل تجارت و حمل‌ونقل

• بررسی وضعیت تسهیل تجارت و حمل‌ونقل در ایران

  • وضعیت سیاست‌گذاری برای تسهیل تجارت

  • وضعیت سازوکارهای هماهنگی‏‌کننده

هزینه‌های لجستیک

• مقدمه

• تعریف هزینه‌های لجستیک

• کاهش قیمت تمام شده با رویکرد کاهش هزینه‌های لجستیکی

• وضعیت هزینه‌های لجستیک در صنایع مختلف

  • مطالعات هزینه‌های لجستیکی در سطح کل صنایع

  • مطالعات هزینه‌های لجستیکی به تفکیک نوع صنعت

  • مطالعات سهم مولفه‏‌های هزینه‌های لجستیکی به تفکیک نوع صنعت

  • هزینه‌های لجستیک در صنعت خودروسازی

• روش مناسب اندازه‌‏گیری و کاهش هزینه‌های لجستیک

• سهم هزینه‌های لجستیکی از قیمت تمام‌شده کالا در ایران

آمایش تجاری و زیرساخت‌های لجستیکی

• مقدمه

• تعریف آمایش

• آمایش تجاری

• تفاوت آمایش تجاری و آمایش سرزمین

• اهداف کلان آمایش تجاری و توسعه زیرساخت‌های تجاری

• تعریف زیرساخت

• اهمیت توجه به زیرساخت‌ها در تجارت

• مالکیت و سرمایه‌گذاری روی زیرساخت‌ها

• انواع زیرساخت‌های تجاری

  • زیرساخت‌های فیزیکی (سخت‏‌افزاری)

  • زیرساخت‌های غیرفیزیکی (نرم‏‌افزاری)

  • زیرساخت‌های ظرفیتی

• برآورد حجم سرمایه‌گذاری مورد نیاز در طرح آمایش تجاری

• چالش‌ها و موانع توسعه زیرساخت‌های تجاری

• راهبردهای کلان توسعه زیرساخت‌های تجاری کشور

هاب‌ها و مراکز لجستیکی

• مقدمه

• تعاریف انواع هاب‌های لجستیکی

• شهر لجستیکی

• مراکز لجستیکی

• سایر مراکز

• مطالعات موردی هاب‌های لجستیکی

  • مطالعه موردی شهر لجستیکی دبی

  • مطالعات موردی مراکز لجستیکی

• ارزیابی و تحلیل وضعیت مراکز لجستیکی در ایران

  • ارزیابی و تحلیل وضعیت بنادر خشک در ایران

  • ارزیابی و تحلیل وضعیت سایر مراکز در ایران

• ضرورت ایجاد هاب‌های لجستیکی در کشور

• چالش‌ها و نیازمندی‏‌های ایجاد هاب‌های لجستیکی در کشور

ایران؛ کشوری لجستیکی

• مقدمه

• وضعیت زیرساخت‌های لجستیکی ایران و مزایای آن

  • زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل جاده‌ای

  • زیرساخت‌های حمل‌ونقل ریلی

  • زیرساخت‌های حمل‌ونقل و جابه‌جایی هوایی

  • زیرساخت‌های حمل‌ونقل و جابه‌جایی دریایی

• رقبای لجستیکی ایران در منطقه و استراتژی لجستیکی آنها

  • بررسی وضعیت لجستیکی و زیرساخت‌های لجستیکی ایران با کشورهای ترکیه و امارات

  • مقایسه زیرساخت‌های مهم لجستیکی بین ایران با ترکیه و امارات

  • مقایسه وضعیت لجستیک کشورهای رقیب ایران در منطقه

• مزیت‌های لجستیکی ایران

• تهدیدهای بالقوه ایران

• جمع‏‌بندی

ضرورت تدوین نقشه راه لجستیک تجاری کشور

• مقدمه

• حوزه لجستیک تجاری و مولفه‌‏های آن

• چالش‌های کشور در حوزه لجستیک تجاری

  • چالش‌های سطح کلان مدیریتی

  • چالش‌های کشور در حوزه زیرساخت‌های لجستیکی

• لزوم تدوین نقشه لجستیک تجاری کشور

• تجارب جهانی در تدوین اسناد توسعه لجستیک

  • تجربه کشور تایلند

  • تجربه کشور اندونزی

  • تجربه کشور کره جنوبی

  • تجربه کشور افریقای جنوبی

  • جمع‌بندی تجربیات جهانی

• متدولوژی کلی نقشه راه لجستیک تجاری کشور

  • تدوین سند چشم‏‌انداز بیست ساله لجستیک تجاری کشور

  • تدوین نقشه توسعه فضایی بیست ساله زیرساخت‌های سخت‏‌افزاری لجستیک

  • تدوین نقشه راه توسعه بیست ساله زیرساخت‌های قانون‌گذاری و نرم‌‏افزاری لجستیک

  • اقدامات مورد نیاز برای تدوین نقشه راه لجستیک تجاری

طرح‌های کلان ملی در حوزه لجستیک تجاری و زنجیره تأمین

• مقدمه

• آمایش یکپارچه صنعت، معدن و تجارت

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• ایجاد شهر لجستیکی ایران در راستای تبدیل ایران به هاب تجاری منطقه

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• نقشه‌ راه جامع لجستیک تجاری کشور

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• سند راهبردی بهبود عملکرد لجستیک تجاری کشور

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• سند راهبردی توسعه زیرساخت‌های تجاری در کشور

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• ساماندهی زنجیره‌های تأمین صنایع مختلف کشور

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• سند راهبردی توسعه شبکه‌های کسب و کار در ایران (با رویکرد صادرات‌گرایی)

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• ایجاد و توسعه شرکت‌های لجستیک طرف سوم در کشور

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• اندازه‌گیری شاخص ملی «سهم هزینه‌های لجستیکی از تولید ناخالص داخلی»

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• سند تسهیل تجارت و حمل‌ونقل بین‏‌الملل

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

• تدوین راهکارهای کاهش قیمت تمام شده برای کالاهای منتخب صنعتی ایران

  • ضرورت انجام طرح

  • اهداف طرح

  • پرسش‌های اصلی و فرعی

  • خروجی‌های اصلی طرح

منابع و مآخذ