کتاب زنجیره تامین صنعت قند‌ و‌‌‌ شکر در ایران

پیشگفتار

شکر از جمله کالاهای مصرفی خانوارهاست که علاوه بر آن به عنوان یک کالای سیاسی-اقتصادی نیز در جهان امروز مطرح بوده و به عنوان یک تامین­کننده مهم بخشی از مواد اولیه سایر صنایع (همچون صنعت سوخت و الکل) محسوب می‌شود. از همین روست که شکر علاوه بر تاثیرپذیری از عوامل تولید خود، نسبت به حرکتها و تحولات سیاسی و اقتصادی حکومتها واکنش نشان می­دهد. صنعت قندوشکر به‌دلیل تبعات اقتصادی‌اش در امور کشاورزی، صنعتی و بازرگانی همواره در ساماندهی نظام اقتصادی کشور مهم و موردتوجه بوده است. این صنعت به اتکای آثار مثبت و کارایی که در اشتغال‌زایی، ایجاد امنیت غذایی، کشاورزی پایدار، صرفه‌جویی ارزی و … در تحقق جامعه آرمانی مستقل و قدرتمند دارد همواره سهم قابل ملاحظه‌ای از سیستمهای تولید را به خود اختصاص داده است.

شکر از دو محصول کشاورزی چغندرقند و نیشکر تولید می‌شود. در بین ۱۱۸ کشور تولیدکننده شکر در جهان، تنها ۹ کشور و از جمله ایران، هم از چغندرقند و هم از نیشکر، شکر تولید می‌کنند. ۳۸ کشور به تنهایی از چغندرقند و ۷۱ کشور نیز فقط از نیشکر، شکر خود را تولید می‌کنند. امروزه تولید شکر در جهان به بیش از ۱۷۰ میلیون تن رسیده است؛ این در حالی است که این رقم در سال ۱۹۸۰ کمتر از ۸۵ میلیون تن بوده است. از آنجا که شکر در کالاهای مصرفی خانوارها و نیز صنایع غذایی جهان از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است بنابراین، لزوم توجه به ساختار زیربنایی شکر، اعم از تولید، تجارت، بازرگانی و مصرف ضروری بوده و لازم است درجهت برنامه‌ریزی دقیق و استفاده از فرصتهای موجود به منظور بهبود و ارتقای وضعیت صنعت شکر تلاش وافی صورت گیرد.

صنعت قندوشکر ایران با قدمتی ۱۱۷ سال به عنوان دومین صنعت قدیمی کشور محصولی را تولید می‌کند که جزو نیازهای اساسی کشور بوده و با فعالیت بالغ بر ۵۰۰ هزار نفر (به‌طور مستقیم و غیرمستقیم) در فرایند تولید قندوشکر سهمی بسزا در اشتغال کشور دارد. شکر در ایران نیز همچون بسیاری از کشورهای تولیدکننده این کالا، یک کالای استراتژیک و فرابخشی محسوب می‌شود؛ به‌گونه‌ایکه جهادکشاورزی در حوزه کشت‌ چغندرقند و نیشکر، وزارت صنایع در حوزه تبدیل صنعتی چغندرقند و نیشکر به قند و شکر و وزارت بازرگانی در حوزه توزیع، بازار و تجارت این کالا ایفای نقش می‌کنند. آنچه مشخص است در تولید این کالای راهبردی بخشها و نهادهای مختلفی دخیل هستند که برای تدوین یک برنامه و استراتژی جامع جهت سامان­بخشی این صنعت و استفاده مناسب از ظرفیتهای ممکن در این صنعت، قطعا باید نگاهی کل­نگر داشت تا بتوان با تدوین یک برنامه جامع که کلیه بخشهای فعال در حوزه تولید و تامین شکر فعال هستند را مدنظر قرار دهد.

برای این منظور، بهترین نگرشی که می­تواند بکار گرفته شود، مدیریت زنجیره تامین است. نزدیک به سه دهه است که بحث مدیریت زنجیره تامین مطرح گردیده است و براساس آمار و ارقام موجود، کشورها و سازمانهایی که این دانش را به­کار گرفته­اند پیشرفتهای چشمگیری در حوزه­های مربوطه داشته­اند. کما اینکه مردم نیز به عنوان مشتریان از این بابت منتفع شده­اند. اگر بخواهیم تعریفی مناسب از زنجیره تامین و بحث مدیریت زنجیره تامین داشته باشیم، باید گفت که یک زنجیره تامین شامل مجموعه­ای از بنگاههای اعم از تولیدی یا غیرتولیدی است که هدف آنها فراهم کردن و ارایه خدماتی مشخص و یا تولید محصولاتی معین می­باشد. این مجموعه دامنه­ای از تامین­کنندگان کالاهای اولیه تا مشتریان را دربرمی­گیرد که با تشریک مساعی با یکدیگر به دنبال حفظ و بقای زنجیره در محیط رقابتی کنونی هستند. مدیریت زنجیره تامین نیز وظیفه یکپارچه‌سازی و هماهنگ­سازی واحدهای مختلف سازمانی که قانونا مجزا از یکدیگر می­باشند (از تامین­کنندگان تا مشتریان نهایی) را برعهده دارد.

این کتاب در هفت فصل سازماندهی شده است. ابتدا صنعت قندوشکر در ایران و جهان مورد بررسی قرار گرفته است. سپس اجزای زنجیره تامین شکر در ایران شناسایی و دسته­بندی شده است. با مبنا قرار دادن مدل SCOR که یک مدل مدل مرجع فرایندهای مدیریت زنجیره تامین است به شناخت، تحلیل و بررسی وضع موجود فرایندهای مدیریت زنجیره تامین شکر پرداخته شده است. در ادامه، وضعیت صنعت شکر ایران در جهان از طریق مقایسه وضعیت شاخصهای عمده صنعت شکر ایران با ده کشور عمده در تولید و تجارت شکر مورد بررسی قرار گرفته است.

نهایتا نیز تلاش شده است با توجه به شناختی که از وضع موجود زنجیره تامین شکر حاصل شده است و نیز نظراتی که از خبرگان و دست­اندرکاران صنعت شکر کشور به­دست آمده است، مشکلات و تنگناهایی که در حال حاضر زنجیره تامین صنعت شکر ایران با آنها دست به گریبان است و نیز راههای بهبود و راهکارهای پیشنهادی جهت مرتفع ساختن آن مشکلات ارایه گردد.

فصل های این کتاب:

فصل اول: صنعت قندوشکر
فصل دوم: اجزای زنجیره تامین شکر
فصل سوم: معرفی مدل مرجع فرایندهای مدیریت زنجیره تامین (SCOR)
فصل چهارم: فرایندهای مدیریت زنجیره تامین شکر
فصل پنجم: نمایش فرایندی زنجیره تامین شکر با استفاده از ابزارهای استاندارد مدل SCOR 259
فصل ششم: مطالعات موردی زنجیره تامین شکر در کشورهای منتخب
فصل هفتم: جمع‏بندی و نتیجه‏گیری