مدیریت زنجیره تامین پایدار چیست؟
۲۷
اردیبهشت
با مطالعه گزارش‌های رسمی و معتبری که در خصوص چشم‌انداز آینده مدیریت زنجیره تامین در دنیا منتشر شده‌اند درمی‌یابیم که در همه آن‌ها «زنجیره‌های تامین پایدار» بدون استثناء از مهم‌ترین حوزه‌های موردتوجه علمی- تحقیقاتی و همچنین اجرایی خواهد بود. از همین رو بر آن شدیم تا به‌طور تخصصی به موضوع مدیریت زنجیره تأمین پایدار بپردازیم. باشد که چراغ راهی نو در مسیر پژوهش‌های آتی به‌خصوص دانشگاهیان فراهم آورد و توجه صنعتگران و سیاست‌گذاران صنعتی را به مقوله مهم پایداری در زنجیره تأمین جلب کند.
زنجیره تامین پایدار چیست؟
جهان امروز با مسائلی چون گرم شدن زمین، انواع آلودگی‌ها، افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای و… مواجه است که این مسائل به‌طور بالقوه می‌تواند منجر به انقراض نوع بشر شود؛ بنابراین حفظ محیط زیست و استراتژی‌های مربوط به آن خیلی زود در اولویت برنامه‌ها، به‌عنوان یک نوآوری مهم سازمانی قرار گرفت. سازمان ازیک‌طرف باید به سوددهی و مزیت رقابتی، از طرف دیگر به از بین بردن یا به حداقل رساندن ضایعات (انرژی، تولید گازهای گلخانه‌ای، شیمیایی/ خطرناک، مواد زائد جامد) توجه می‌کرد. اینجا بود که ایده زنجیره تامین پایدار مطرح شد و خیلی زود نظر همگان را به خود جلب کرد.
ادغام جنبه‌های محیطی، اجتماعی و اقتصادی به‌صورت مداوم بر روی تصمیمات عمومی مدیریت و مخصوصاً مدیریت زنجیره تامین و مدیریت عملیات تأثیرگذار بوده است. سازمان‌ها با استفاده از رویکرد زنجیره تامین اقدام به بازاندیشی و بازتعریف مفهوم مدیریت عملیات کرده‌اند.
به‌صورت سنتی، مدیریت زنجیره تامین به‌عنوان مدیریت جریان فیزیکی، منطقی و مالی تعاملات شبکه‌های درون و برون‌سازمانی تعریف‌شده که منجر به خلق ارزش‌افزوده و حصول رضایت مشتری منجر می‌گردد. از دیدگاه فرآیند محور و عملیاتی، مدیریت زنجیره تامین، برنامه‌ریزی، تامین منابع، تولید و توزیع را در بر می‌گیرد اما تنها به این موارد را در بر نمی‌گیرد.
در مقایسه با مدیریت زنجیره تامین سنتی که بر عملیات مالی و اقتصادی کسب‌وکار تأکید می‌کند، مدیریت زنجیره تامین پایدار بر اساس ادغام اهداف زیست‌محیطی و اجتماعی با رویکردهای اقتصادی تعریف می‌گردد. در این مفهوم، مدیریت زنجیره تامین پایدار بر روی زنجیره تامین روبه‌جلو تأکید داشته و با زنجیره تامین حلقه بسته که شامل زنجیره تامین معکوس، بازتولید و احیای محصول می‌باشد تکمیل می‌شود. به‌صورت خلاصه مدیریت زنجیره تأمین پایدار به بررسی عوامل اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی در حوزه زنجیره تامین و لجستیک می‌پردازد.
زنجیره‌های تامین پایدار، به بیانی خلاصه، در کنار توجه به منافع اقتصادی کسب‌وکار، همچنین آثار و تبعات اجتماعی و زیست‌محیطی فعالیت‌ها و تولیدات زنجیره تأمین را مدنظر قرار داده و در پی بهینه کردن مدیریت زنجیره تامین در هر سه جنبه مورداشاره (اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی) هستند.
چارچوب مدیریت زنجیره تامین پایدار
محققان مختلف در سال‌های گذشته بحث مدیریت زنجیره تأمین پایدار را در قالب چارچوب شکل زیر و به‌صورت یک چرخه ۶ قسمتی تعریف کرده‌اند که شامل تامین منابع، تبدیل، حمل‌ونقل، تولید ارزش، مشتریان و بازتولید می‌باشد. درواقع فرآیند مدیریت زنجیره تامین پایدار شامل مراحل زیر می‌گردد:
ضرورت پیاده‌سازی زنجیره تامین پایدار در ایران
با توجه به امیدهایی که به گشایش فضای بین‌المللی برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و رفع تحریم‌های ظالمانه کشورمان می‌رود، به‌زودی فضای حضور ایران در بازارها و تجارت جهانی فراهم خواهد شد؛ بدون شک، لازم است صنایع مختلف کشورمان که به دنبال حضور در بازارهای جهانی هستند آمادگی لازم برای حضور در رقابت‌های جهانی را کسب کنند.
فعالیت‌ها و محصولات صنعتی پایدار و توجه به مقولات زیست‌محیطی، از مهم‌ترین ویژگی‌های صنایعی هستند که امروزه حضوری سودمند و مانا در سطح کسب‌وکارهای بین‌المللی دارند.
بنابراین ضروریست صاحبان صنایعی که منتظر فراهم شدن شرایط حضور در بازارهای جهانی هستند و همچنین دولتمردانی که شعار حمایت از تولیدات صادرات‌محور را سرلوحه کار خود دارند توجهی درخور به موضوع زنجیره‌های تأمین پایدار (که از ضروریات کنونی و آتی اقتصاد بین‌الملل شده است) داشته باشند.
نمونه اقدامات برخی سازمان‌های بزرگ برای پیاده‌سازی زنجیره تامین پایدار
این تغییر نگرش هم در سطح اقتصاد کلان و هم در سطح اقتصاد خرد و بنگاهی در حال اتفاق افتادن است و امروزه شاهد آنیم که بنگاه‌های اقتصادی در کنار دولت و نهادهای عمومی و مردم‌نهاد خود را به‌صورت یک کل فرض کرده و نسبت به رفاه اجتماعی بشریت و تخریب آب، زمین و هوا احساس مسئولیت می‌کنند.
به‌عنوان نمونه، گروه فروشگاه‌های زنجیره‌ای تسکو (بزرگ‌ترین خرده‌فروشی انگلستان و یکی از سه غول خرده‌فروشی جهان) هدف‌گذاری رساندن آلاینده‌های کربنیک به صفر تا سال ۲۰۵۰ و همچنین کمک به مشتریانش برای به نصف رساندن اثرات آلاینده‌های کربنی در زندگی‌شان و کمک به تامین‌کنندگان برای کاهش ۳۰ درصدی انتشارات کربنی تا سال ۲۰۲۰ را جزو راهبردهای کلان خود قرار داده است و در همین راستا، بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۸ میزان مصرف انرژی خود در هر مترمربع را نصف رسانده است. تسکو با ۳۰۰ هزار تن بازیافت مقوا در سال به بزرگ‌ترین بازیافت کننده مقوا در انگلستان تبدیل شده است.
اقدامات تسکو برای داشتن «زنجیره تأمین پایدار»:
- کمک به مشتریان برای داشتن تغذیه و فعالیت‌های بدنی سالم و مناسب
- حمایت از کارکنانش برای پیوستن به اتحادیه‌های کارگری
- خریدوفروش مسئولانه محصولات
- تعهد در راستای حفظ محیط زیست و پایداری محیطی
- راه‌اندازی فروشگاه‌های بدون کربن
- اختصاص بیش از ۶۰ میلیون پوند برای امور خیریه
- ایجاد مراکز فرهنگی و آموزشی در کشورهای مختلف، برگزاری نمایشگاه‌های فرهنگی- اجتماعی و مانند آن.
والمارت و کارفور، دو غول دیگر خرده‌فروشی جهان، نیز در این خصوص دست‌کمی از تسکو نداشته و با جدیت مسئولیت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی برای خود تعریف کرده و دنبال می‌کنند. جالب آنکه، برخلاف تصور عموم، در زنجیره‌های تامین، توجه به مقولات اجتماعی و زیست‌محیطی نه‌تنها در تضاد با منافع اقتصادی نیست؛ بلکه باعث افزایش سودآوری بنگاه‌ها در بلندمدت نیز می‌شود. کما اینکه تسکو از محل کنترل و بهینه‌سازی مصرف انرژی فروشگاه‌های خود از سال ۲۰۰۰ به بعد سالانه بالغ‌بر ۱۵۰ میلیون پوند صرفه‌جویی در هزینه‌های انرژی داشته است.
Flock Freight هم یکی دیگر از شرکت هایی است که از طریق حمل اشتراکی سعی در کاهش انتشار گاز گلخانه‌ای دارد.
در اقتصاد کنونی شاهد تغییرات نگرشی در تئوری‌های مدیریتی و اقتصاد سیاسی هستیم که توجه ویژه‌ای به مسئولیت‌های اجتماعی بنگاه‌ها و پاسخگویی بنگاه‌ها در حوزه‌های اجتماعی و محیطی دارند. ازاین‌رو به نظر می‌رسد که در سال‌های اخیر توجه بیشتری به بررسی مدیریت زنجیره تامین پایدار در صنایع مختلف صورت گرفته است. همچنین مطالعاتی برای استفاده از اطلاعات تأمین‌کننده برای اندازه‌گیری و مدیریت اثرات گاز گلخانه‌ای انجام شده است. امید است که در سال‌های آتی زنجیره تأمین پایدار جایگاه خود را به‌خوبی در تمامی صنایع پیدا کند.
منابع:
- سلیمانی سدهی، مجتبی. زنجیره‌های تامین پایدار. ماهنامه علمی- تخصصی لجستیک و زنجیره تأمین؛ شماره ۳۴؛ دی ۱۳۹۳.
- شاوردی، میثم؛ بخش عرب، الناز. مدیریت زنجیره تامین پایدار: تعریف و مروری بر روندهای تحقیقاتی فعلی و آتی. ماهنامه علمی- تخصصی لجستیک و زنجیره تأمین؛ شماره ۳۴؛ دی ۱۳۹۳.